Erkek infertilitesi aşağıdaki nedenlerden dolayı olabilir.

Genetik nedenler, Hormonal nedenler, Çevresel nedenler – İş koşulları. Dar pantolon giyme, uzun yol kamyon şoförleri, cam işçileri, fırıncılar gibi mesleklerde testislerin sürekli olarak yüksek ısıya maruz kalması sperm üretimini etkiler.
İnmemiş testis. İki taraflı olduğunda kısırlık nedenidir.
Bağışıklık sistemi ile ilgili nedenler
Seksüel ve psikolojik nedenler
Enfeksiyonlar: Gonore (bel soğukluğu), tuberküloz, klamidya, mikoplazma ve üreoplazma enfeksiyonları genellikle sperm toplama kanallarında tıkanıklık oluşturarak infertiliteye neden olabilirler. Bazı virutik hastalıklarda da (örneğin kabakulak) testis tutulumu iki taraflı olursa kalıcı kalıcı hasar oluşabilir.
Sistemik enfeksiyonlar (böbrek ve karaciğer hastalığı)
Travma (yaralanma)
Testis tümörleri: Kanser tedavisi için kullanılan ilaçlar ve radyoterapi sperm üretimini olumsuz etkiler.

İnfertilite tetkiklerinin ilk yapılanı sperm analizi olmalıdır. Standardize edilebilmesi açısından 2-4 günlük cinsel perhizden sonra yapılmalıdır.

Semen incelenmesinde herhangi bozukluk olursa, bir ay ara ile test tekrarlanmalıdır. İkinci testte de bozukluk varsa, o zaman muayene ve diğer tetkikler gereklidir.

Muayenede penis, üretra ağzı, testisler, epididim, varikosel durumu ve prostat yönünden inceleme yapılmalıdır. Gene hastanın vucut yapısı, kıllanma, dış genital organları, penis boyutları incelenir. Cinsel fonksiyonları, ereksiyon – ejekülasyon ve infertilite nedeni olabilecek alışkanlıklar sorgulanır.  Aşağıdaki unsurlar fertilite için risk faktörleridir:

• Sigara
• Alkol
• İlaçlar
• Uyuşturucu maddeler
• Kemoterapi ( kanser ilaçları)
• Radyasyon
• Yüksek ısıya testislerin sürekli maruz kalması

Vasa deferensin doğuştan yokluğu muayene ile anlaşılabilir. Bu testis içindeki küçük sperm kanallarının birleşmesi sonucu oluşan kalın ve testis ile prostat arasındaki boru sistemidir. Bu durumda kistik fibrozis adlı genetik bir hastalık için araştırma yapılmalıdır.

Testis boyutları normalden çok küçük ise, akla bazı genetik hastalıklar gelebilir. Klinefelter sendromu da denilen erkekte bir X cinsiyet kromozomu fazlalığı ile karakterize bir durumdur.  Hastada menide hiç sperm olmaz. Bu hastaların bir kısmında testisten alınan biyopside olgun sperme rastlanabilmektedir.  Gene sekonder seks karakterleri denilen kıllanma, cinsel fonksiyon bozukluğu gibi durumlarda hormonal bozukluk (hipotalamik hipogonadism) akla gelebilir.

Kriptorşitizm (inmemiş testis): Doğumda veya en geç bir yıl içinde testisler yumurtalık torbasına iner. Testislerin ikisinin veya bir tanesinin skrotuma inmemesine kriptorşizm denir.  Karın içinde kalan testisler daha yüksek ısıya maruz kaldıkları için sperm üretimi bozulur.  İki taraflı olmadıkları sürece kısırlık nedeni nadiren olurlar.

Varikosel : Testis etrafındaki damar sisteminin kapak yapısı bozulur ve tıpkı bacaklardaki varisler gibi toplar damarlar genişler.  Testis dolaşımının bozulması, testis ısısının artması gibi nedenlerle sperm oluşumuna olumsuz etkide bulundukları düşünülmektedir.  Bazı durumlarda cerrahi tedavisi gerekebilir.
Semen analizinde bir anormallik varsa, özellikle sayi 10 milyon/ml’nin altındaysa veya kişide diyabet gibi herhangi bir endokrin bozukluk varsa, hormon tetkikleri istenmelidir. Bu amaçla FSH ve Testosteron düzeylerine bakılır.  Gerekli durumlarda tetkikler derinleştirilir.

Anormal spermatogez durumundaki erkeklerin pek çoğunda FSH normal olabilir. Fakat serum FSH seviyesinin yüksek olması, anormal spermatogenezisin bir göstergesidir.

Ayrıca meni verdikten sonra idrar alınıp içinde sperm olup olmadığının bakılması gerekebilir.  Ultrasonografi, antisperm antikor testi, servikal mukus interaksiyon testi gibi semen ve sperm için özel testler gerekebilir.

Mikroskopta lökositler ile immatür germ hücreleri aynı şekilde görülürler ve birbirinden ayrılması son derece güçtür. Bu görüntü genel olarak “yuvarlak hücre” olarak isimlendirilir. Pek çok laboratuvar da bu yuvarlak hücreleri lökosit olarak değerlendirilir ve rapor eder.

Böyle durumlarda genital traktusta enfeksiyon araştırılmalıdır. Ayrıca immünokimyasal testler ile bu hücrelerin immatür germ hücresi mi yoksa lökosit mi olduğu belirlenmelidir.

Azospermi 
Erkeğin menisinde canlı veya cansız hiç sperm hücresi olmamasıdır. Tüm erkeklerin %1’inde, infertil erkeklerin ise %10-15’inde görülür.  Azospermi pre-testiküler, testiküler ve post-testiküler olmak üzere üç katogoride incelenebilir.

Azosperminin pre-testiküler nedenleri, spermatogenezisi etkileyen endokrin bozukluklardır. Bu durum nadir olarak görülür.  Hipogonadotropik hipogonadism denilen durumda hastada sıfır sperm üretimi olabilir, ama ilaç tedavisi ile hastalar düzelirler.
Primer testiküler bozukluk olarak bilinen testiküler nedenler, bizzat testisin kendisini ilgilendiren bozukluklardır.
Post-testiküler nedenler ise, ejakülasyon disfonksiyonu veya obstrüksiyon bozukluğundan kaynaklanabilir. Olguların %40’ında bu durum söz konusudur.

Azosperminin pre- ve post-testiküler bozuklukları tedavi edilebilir patolojilerdir. Oysa testiküler bozukluk genellikle geri dönüşümsüzdür. Ancak, varikosel nedeniyle meydana gelen bozukluk bunun dışında tutulmalıdır.

Diğer bir azospermi değerlendirme katagorisi ise kanal sisteminin tıkalı olup olmamasına göre yapılır.

Tıkalı tip: Erkeğin yumurtalıklarında (testis) sperm yapımı olmasına rağmen hücreleri ileten kanallarda tıkanıklık olması nedeniyle (daha önce geçirilmiş iltihabi bir hastalık gibi) sperm hücreleri dışarı çıkamaz. Bu hastalarda enjektör ve iğne yardımı ile testis veya sperm kanallarından hücre alınır.
Tıkalı Olmayan Tip: Burada ise sperm hücresini yapımı ya hiç olmamakta, ya da hücre olgunlaşması tamamlanamadığı olgun sperm hücresi bulunmamaktadır. Bu tip azospermi pek çok nedenden olabilir:  İnmemiş testis, genetik, çevresel nedenler gibi. Bu hastalarda testislerden iğne yardımı ile (tesa) veya biyopsi ile çok küçük parçalar .(tese, mikrotese) alınarak sperm hücresi aranır.
TESA: TEstikuler Sperm Aspirasyonu
TESE: TEstiküler Sperm Ekstraksiyonu
PESA: PErkutan testikuler Sperm Aspirasyonu
MESA: Mikrocerrahi Epididimal Sperm Aspirasyonu

Spermiogram’ın normal değerleri:
Volüm………………………………. 1.5-5 ml arasında.
Konsantrasyon…………………….. 20 milyon /ml
Motilite……………………………… % 50 üzerinde.
Morfoloji……………………………. % 30 ve üzerinde WHO’ya göre %14 Kruger Kriterleri’ne göre.
İleri hareket……………………….. >%20 üzerinde olmalıdır.

Varikosel ve Kısırlık:

Testis etrafındaki damar sisteminin kapak yapısı bozulur ve tıpkı bacaklardaki varisler gibi toplar damarlar genişler.  Testis dolaşımının bozulması, testis ısısının artması gibi nedenlerle sperm oluşumuna olumsuz etkide bulundukları düşünülmektedir.  Bazı durumlarda cerrahi tedavisi gerekebilir.

Her varikoseli olan erkek infertil değildir.Fakat infertilite nedeni ile değerlendirilen erkeklerin yaklaşık üçte birinde varikosel vardır.

Normal popülasyonda erkeklerin %15’inde, infertil erkeklerin ise %40’ın da varikosel görülür.  Fizik muayenede hasta hem ayakta hem de yatar pozisyonda muayene edilmelidir. Ayakta palpasyon yapıldığında varikosel “solucan torbasi”şeklinde hissedilir. Yatar pozisyona geldiğinde bu durum kaybolur veya iyice azalır.

Varikoselin tedavisi cerrahi yöntemle olur.

Varikosel Cerrahi Endikasyonları:
Sperm parametreleri normal ise varikosel ancak ağrı ve kosmotik nedenlerle (bazen çok büyük olabilir) ameliyat edilir.

Genç erkekler sperm parametreleri normal bile olsalar, yıllık kontrollerle takip edilmeli ve sperm oluşumunda sorunlar ilerlemeden opere edilmelidirler.

Çocuk yaşta varikosel tespit edilmesi durumunda:

Varikosel olmayan taraf testisinin hacmi ile aradaki fark 2 ml veya üzeri ise
Anormal semen sonuçları klinik varikosel ile birlikte ise
Ağrı, şişlik, ağırlık hissi gibi şikayetler var ise
Varikosel iki taraflı ise ameliyat önerilmelidir.

İnfertil veya sperm parametrelerinin kötü olduğu durumlarda özellikle kadın hasta yaşı önemlidir.  Eşinin yaşı ileri olan erkekte operasyon neticesini bekleyecek zaman olmayabilir. Bu nedenle ağrı gibi başkaca neden yoksa yardımcı üreme yöntemleri ile tedavi planlanmalıdır.
Bunun dışında genç infertil hastalarda varikosel operasyonu endikasyonu vardır.

Kadında da bir kısırlık nedeni varsa ve bunun tedavisi sadece tüp bebek ile yapılacaksa varikosel cerrahisine ağrı ve kosmotik neden dışında gerek yoktur.

Varikosel tamiri sonucu enfeksiyon, hidrosel, varikosel persistansı veya nüksü, nadiren de testis atrofisi gibi bazı komplikasyonlar meydana gelebilir.

Varikosel tamirinden sonra, 3 aylık aralıklarla, gebelik oluşuncaya kadar veya bir yıl süreyle semen analizi yapılmalıdır.

Ameliyat Teknikleri:
Varikosel için pekçok ameliyat tekniği uygulanagelmiştir.  Bunlar arasında retroperitoneal, inguinal (kasık bölgesinden kesi ile), mikrocerrahi, inguinal bölgenin daha alt seviyesinden kesilerek, laparoskopik yöntem ile veya radyolojik olarak damarların tıkanması (embolizasyon) yöntemleri sayılabilir. Amaç komplikasyonların ve varikoselin tekrar oluşmasının en aza indirilmesidir.  Kasık altı bölgeden testis damar ve bağlarının açıldığı ve mikrocerrahi yöntemi kullanıldığı ameliyat tekniği bu açıdan en başarılı yöntem olarak öne çıkmaktadır. Bu yöntemin ameliyat sonu ağrısı da daha az olmaktadır.

Varikosel ve azospermi:
Bazı çalışmalar azospermi olan erkeklerde bile klinik tip varikosel varsa operasyonun faydası olduğunu göstermişlerdir.  Hastaların %50 sinde semende sperm oluşumu %20 sinde kendiliğinden gebelik rapor eden çalışmalar mevcuttur.  Ameliyat sırasında veya öncesinde yapılacak testis biyopsisi genellikle cerrahinin başarısı hakkında fikir verici olmaktadır.  Olgun spermatid veya sperm olan hastalarda menide sperm oluşumu görülebildiği halde, hiç sperm bulunamayan hastalarda sonuç alınamamaktadır.  Bu nedenle tüpbebek tedavisi yapılan azospermi olan ve aynı zamanda varikoseli olan hastalarda testis biyopsisi sonucunda sperm bulunursa ve hastanın ve eşinin yaşı genç ise gebelik oluşsa bile varikosel operasyonu olmalarını tavsiye ediyoruz.